رئیس جمهور ترکیه روز جاری دوشنبه 25مرداد برای دیداری رسمی وبه دعوت همتای آذری خود عازم باکو میشود. وی قرار است دراین سفر با الهام علیف رئیس جمهور ، آرتور راسی زاده نخست وزیر و اکتای اسداف رئیس مجلس ملی آذربایجان دیدار وپیرامون مسائل مبرم دوجانبه ،منطقه ای وبین المللی بحث وگفتگو نماید . تبادل نظر پیرامون حل مناقشه قره باغ و آینده مناسبات آنکارا –ایروان و موضوع گشایش احتمالی مرز ترکیه – آذربایجان در حین مانور مشترک ناتو در ارمنستان ،آخرین تحولات مربوط به مسائل هسته ای ایران و افزایش همکاریهای نظامی روسیه با ارمنستان بویژه امضای قرارداد مربوط به تمدید حضور پایگاه نظامی روسیه درارمنستان تا سقف 45 سال و کمک نیروهای نظامی روسیه به ارمنستان در حفاظت از مرزهای ارمنستان با همسایگانش باحتمال زیاداز محورهائی خواهد بود که در اولویت مذاکرات سران ترکیه وآذربایجان قرار خواهد داشت.عبدالله گل در صورت امکان از شهر تاریخی شکی نیز دیدار خواهد نمود.وی که پس از انتخاب به ریاست جمهوری ترکیه اولین سفرخارجی خودرا به آذربایجان انجام داده بود ،دیداری از شهر گنجه داشت و از منزلی که نوری پاشا(اهل ترکیه ) از فرماندهان ارتش اسلامی قفقاز در آن سکنی داشته بازدید نموده بود.
مائیس علیزاده خبرنگار خبرگزاری آپا جمهوری آذربایجان در آنکارا دو روز پیش ودر آستانه سفر گل به باکو مصاحبه ای باوی انجام داده است. با توجه باینکه که محتوای این مصاحبه از برخی جهات حائز اهمیت و قابل توجه وتامل است بر آن شدم که نسبت به ترجمه ،تلخیص وتحلیل سخنان گل مبادرت نمایم.انشاءالله که در این شهر الرمضان ،مرضی ایزدیکتا وآن دسته از مومنین واقعی اش که این یادداشت را مطالعه ومورد نقد قرار خواهندداد واقع شود.
رئیس جمهور ترکیه دراین مصاحبه با توجه به نوع سوالات خبرنگار عمدتا پیرموان مسائل قفقاز ، روند حل مناقشه قره باغ ،روند دموکراسی در آذربایجان ومسائل دوجانبه سخن می گویدکه خلاصه تجمیع سخنان نسبتا پراکنده وی به شرح ذیل تقدیم میگردد:
عبدالله گل می گوید:
این سفر بمنظور تبادل نظربا الهام علیف برادر ارزشمند ورئیس جمهور کشور دوست ،برادر وهمسایه پیرامون تعمیق روابط دوجانبه ، تحولات مهم منطقه ای و حل بحران قره باغ کوهستانی ودر راستای هماهنگی بیشتر بین دوکشور ومشورتهای پیش رو در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد که سپتامبر سالجاری طبق روال همیشه برگزار خواهد شد صورت می گیرد.(این گفته گل بیانگر آن است که هرد رئیس جمهور کشورهای همسایه در نشست قریب الوقوع مجمع عمومی سازمان شرکت خواهد نمود.)*
رئیس جمهور ترکیه در رابطه با حل مشکل قره باغ کوهستانی می گوید:
ادامه وضع موجود در منطقه به نفع هیچ کشوری نیست ،نه آذربایجان ،نه ارمنستان و نه ترکیه.جهان تغییر یافته ودرشرف تغییر است،حل مشکلات ضروریست .ادامه مشکلات بصورت منجمد ، سببب می شود مشکلات باردیگر نمود پیدا کنند.
شورای امنیت سازمان ملل چند قطعنامه درمورد حل مناقشه قره باغ دارد (4 قطعنامه )*گروه مینسک هم تلاش جدی برای حل این بحران میکند.اما متاسفانه پس از گذشت 18-20 سال از فعالیت این گروه نتایج مشخصی به دست نیامده است.وقتی از اشغال سرزمینهای یک کشوری 18 سال بگذرد باید گفت که این حالت ،وضعیت خوبی نیست .
ترکیه اولین کشوریست که استقلال آذربایجان را برسمیت شناخت .سپس استقلال ارمنستان را مورد شناسائی قرارداد.در سیستم جدید بین المللی باید به حفظ تمامیت ارضی کشورها احترام گذاشته شود.
ارمنستان می تواند با همسایگان خود مناسبات خوبی برقرار نماید واز این طریق به آبهای آزاد و خطوط حمل ونقل ترانزیتی دسترسی پیداکند.
طبیعی است که ترکیه دولت بزرگی است.درحالیکه ما مشکلات خودرا با همسایگان به صفر می رسانیم ،ادامه وضع موجود با ارمنستان به معنی درست کلمه وضعیت خوبی نیست.لذا حل عادلانه مشکلات موجود درمنطقه به نفع همه ماست.
ما امیدواربودیم که گروه مینسک به حل مناقشه قره باغ نزدیک شود .اما اکنون در افکارعمومی ،سفر نمایندگان این گروه به منطقه بعنوان یک سفر توریستی تلقی می شود!
به همین دلیل لازم است تحرک جدی وجدیدی آغاز شود.در سال 2008 وقتی پیشنهاد مشابهی مطرح کردم و ادامه وضع موجودرا به نفع آذربایجان ،ارمنستان وترکیه ندانستم ،در گام نخست درهمین راستا عازم ایروان شدم ،متعاقبا سرکیسان به ترکیه آمد.مذاکراتی انجام شد .پیرامون محتوای این مذاکرات الهام علیف را نیز در جریان می گذاشتم.پوتین ومدودف هم دراین روند مشارکت داشتند! (ازایران هم خبری نبود)* متاسفانه درجریان این روند در آذربایجان ،ارمنستان وترکیه سوء تفاهماتی پیش آمد ونتیجه مورد انتظار حاصل نشدو سروصداهای بسیاری ایجادشد.از این تجربه متوجه شدم که این معضل باید از طریق دیپلماسی بدون صدا اما مصمم حل وفصل شود.
در حل مناقشه قره باغ کوهستانی روسیه کشور مهمی است.مشکلات سنگینی مانند بحران قره باغ ،بافشار ها وآرزوهای یک یا چندکشور حل شدنی نیست.این مشکلات باید با تلاش کشورهای ذی نفع وسایر کشورهای منطقه حل وفصل شود.
در یک جا نخواهیم نشست ،بدون وقفه درجهت حل این مشکل تلاش خواهیم کرد.حل مشکل ورسیدن به صلح کار آسانی نیست.
عبدالله گل در بخش دیگری از سخنان خود می گوید:
تقویت همکاری های نظامی روسیه وارمنستان و احتمال استقرار سیستم موشکی اس -300 روسی در آذربایجان (که اخبار ضدونقیضی دراین رابطه از تائید تا تکذیب وتائید)* و موارد مشابه این چنینی را موانعی دربرابرحل بحران قره باغ می دانم.میدانم که مدودف ،پوتین ،علیف سرکیسیان هم مانند من ادامه وضع موجودرا درمنطقه به مصلحت نمی دانند.
دردوران جنگ سرد بود که کشورهای بزرگ ،درگیری در مناطق مختلف را به نفع خود می دانستند.اکنون شرایط واوضاع متفاوت از گذشته است.باید همه تلاش کنیم که هرچه زودتر این مناقشه از طریق مذاکره ودیپلماسی حل وفصل شود.
گل می افزاید دراین راستا هرکاری که از دستمان برآید مضایقه نخواهیم کرد.تحت اشغال بودن اراضی کشور برادر، آذربایجان، را دنیا هم نخواهد پذیرفت چونکه مصوبات سازمان ملل وجود دارد.
رئیس جمهور ترکیه دراین مصاحبه به ارمنستان توصیه میکند، اگر می خواهد روابط عادی با قره باغ داشته باشد باید قبل از هرچیز مشکل قره باغ حل شود.هرکس باید خودرا جای دیگری (طرف مقابل ) بگذارد ،درک نماید وکمک کند.
وی تلویحا به احزاب مخالف در آذربایجان (محتملا ارمنستان وترکیه ) می گوید:اینها (مسائلی که به تمامیت ارضی وامنیت ملی یک کشور مربوط می شود) مسائل ملی هستند ،احزاب نباید از این مسائل به نفع خود بهره برداری نماید.(بعنوان ابزار استفاده نکنند ) دراینگونه مسائل آذربایجان به الهام علیف ،ارمنستان به سرژ سرکیسیان وترکیه به من اعتماد داشته باشند.
وی همچنین می گوید که باید اوباما ومدودف هم از روند حل مناقشه قره باغ حمایت بیشتری نمایند .او درپایان میگوید که حل این مشکل از طریق مذاکرات صلح آمیز و دیپلماسی امیدزیادی دارد.
عبدالله گل درخصوص مسائل منطقه قفقاز می گوید: ایجاد ،حفظ وتقویت صلح وثبات در قفقاز باید اولویت اصلی منطقه باشد.ما طرحهای بسیار مهم و ضروری در این منطقه داریم از قبیل :
خط لوله انتقال نفت باکو –تفلیس –جیحان
خط لوله انتقال گاز باکو-تفلیس –ارزروم
خط آهن دردست احداث باکو-تفلیس –قارص که با حضور سران سه کشور در سال 2012 افتتاح خواهد شد.این خط آهن سه کشوررا به یکدیگر متصل میکند.راهی که از اروپا آغاز شده از طریق ترکیه و دریای سیاه به گرجستان و از این طریق به آذربایجان متصل می شود. جاده شهرهای میانی در گرجستان (باتومی –تفلیس ) ودرآذربایجان( گنجه-باکو)درحال احداث ،تعریض ومرمت هستند.(ترکیه ،گرجستان وآذربایجان قصددارند ضمن خروج یا کاهش وابستگی خود به مسیرهای انرژی وحمل نقلی به روسیه وایران نقش برتری در قفقاز ایفا نمایند.از دیگر سو بکو وآنکارا با این اقدام درصدد محاصره بیشتر ارمنستان وتثیر گذاری بر گرجستان درراستای کاهش مناسبات این کشور با ارمنستان هستند.آذبایجان در اقدام دیگری قصد دارد گاز مورد نیاز نخجوان را در آینده از محل گازی که به ترکیه صادر خواهدکرد از طریق منطقه رزی ترکیه با نخجوان تامین کند .دراین صورت دیگر نیازی به سواپ گاز آذربایجان ازطریق آستارای ایران به نخجوان که درحال حاضر درجریان است نخواهدبود)*
ما بانخجوان هم مرز داریم .این مرز ،مرز ترکیه با آذربایجان است.او تاکید میکندکه آینده آذربایجان خیلی روشن است .
رئیس جمهور ترکیه درخصوص میزان پیشرفت دموکراسی در آذربایجان برای اینکه بقول معروف نه سیخ بسوزد نه کباب ، بسیار ماهرانه و دیپلماتیک می گوید:
ترکیه عضو شورای اروپاست .کشوری که عضو این شورا می شود،باید همه اصول آن را رعایت واجرا کند.علیرغم اینکه ترکیه هم از اعضای تشکیل دهنده شورای ارواست ،تا سال 2004 تحت مونیتورینگ (نظارت ) این شورا بوداما با اصلاحاتی که انجام دادیم از این نظارت خلاص شدیم.تا جائی که یک تبعه ترک بعنوان رئیس پارلما ن شورای اروپا انتخاب شد.
طبیعی است که تاخیر در شروع دموکراتیزه شدن یک کشور سایه ای بر سر آن نخواهد گسترد،ترکیه امروز هم در این زمینه دارای کم وکسری است و زمینه هائی وجودداردکه باید نسبت به ارتقاء استانداردهای حقوق ودموکراتیک آنها تلاش مضاعفی صورت دهد.وی با این توضیحات می افزاید:
بدیهی است که ماهم کشورهای برادررا نسبت به ارتقاء استانداردهای دموکراسی تشویق می کنیم. دموکراسی هرقدر بیشتر توسعه یابد به همان نسبت سازمانهای کشوری سالمتر می شوند.
من دهسال عضو پارلمان شورای اروپا بودم و همواره به تعمیق دموکراسی در کشورم اولویت داده ام.
اگر مرحوم حیدرعلیف والهام علیف ، هدفشان توسعه دموکراسی در آذربایجان نبود این کشوررا عضو شورای اروا نمی کردند.اطمینان دارم که هرروز در آذربایجان رسانه های گروهی آزاد گسترش وتقویت پیدا خواهد کرد و دموکراسی بیش از پیش تعمیق خواهد یافت.
عبدالله گل ،باختصار پیرامون ضرورت تعمیق روابط دوجانبه دوکشور که دارای یک ملت هستند سخن گفت و اظهار امیدواری کرد که لغو روادید برای اتباع ترکیه از سوی آذربایجان نیز صورت پذیرد.( لازم به ذکراست که ترکیه در اوت 2007 بصورت یک طرفه برای اتباع آذری روادید ورود به ترکیه لغو نمود .اخیرا در سفر وزیر تجارت خارجی ترکیه به باکو درخصوص اقدام متقابل باکو دراین خصوص مذاکراتی صورت گرفت ونمایندگان وزرات امورخارجه دو کشور سرگرم نهائی کردن احتمالی این موضع در سفر عبدالله گل به باکو شده اند. اما از لحن صحبت گل بنظر می رسد احتمالا وحداقل دراین سفر این موضوع به نتیجه نهائی نرسد.)*
رئیس جمهور ترکیه با اشاره باینکه همواره به آذربایجان وکشورهای ترک زبان اولویت خاصی قائل است و در سال گذشته نیز در نشست سران کشورهای ترک در نخجوان به پیشنهاد او شورای کشورهای ترک زبان تشکیل شده است از اهمیت تاریخی روابط ملت ترک وضرورت تعمیق مناسبات همه جانبه کشورش با آذربایجان وکشورهای ترک زبان سخن گفت و از نقش نوری پاشا یکی از فرماندهان ارتش اسلامی قفقاز سخن گفت .(گویا این ژنرال ترک در برابر هجوم ارامنه به آذربایجان در جریان جنگ جهانی اول نقش خوبی داشته است و مجسمه وی در محل مزار شهدای آذربایجان درباکو درمقابل مسجدی که ترکها درباکو ساخته اند خودنمائی میکند.این درحالیست که در آذربایجان نسبت به حمله ترکهای عثمانی وکشتار ایرانیان وآذریها در زمان صفویه سکوت اختیار می شود)*
عبدالله گل با صحبتهای رمانتیک خود آرزوهای خوبی مانند رفاه بیشتر ،آسایش فراوان ،صلح وثبات و... برای ملت ترک بویژه آذربایجان میکند ومیگویدشادیهای شما شادیهای ماست ودر طول تاریخ هم اینگونه بوده است.باید بعنوان دو کشور مستقل ویک ملت ،برادریمان ودوستیهایمان را بیش از پیش گسترش دهیم وبه یکدیگر کمک کنیم وبا پیروزیهمایمان احساس غرور نمائیم.
هنگامی که مشغول ترجمه وتلخیص این مصاحبه بودم ،من هم بعنوان یک مخلوق خدا ،شهروند ایرانی وایرانی آذری و کسی که قریب دودهه با مسائل منطقه بویژه کشورهای شوروی سابق واز آن جمله قفقاز ،محشور بودم واتلاف وقت کرده ام ، ازاینکه روابط دوکشور ترکیه وآذربایجان که همسایگان ما هستند ودارای مشتزکات فرهنگی وتاریخی فراوانی هستیم( و درواقع ما می توانیم اداعا کنیم که با آذربایجان یک ملتیم و آکثریت آذریها درایران ساکنند) ،تعمیق یابد وبحران قره باغ ودیگر بحرانهای منطقه حل وفصل شود از سخنان امیدوار کننده آقای عبدالله گل خوشحال شده وآرزو کردم که آمال ایشان هم محقق شود .اما ازاینکه حتی یکبار هم از لسان ایشان نام ایران یا یک مقام ایرانی حداقل دررابطه با تحولات منطقه بویژه موضوع اراضی اشغالی آذربایجان( که دوکشور درگیر همسایه ایران هستند و مرزآذربایجان با ایران بسیار بیشتر از مرزش با ترکیه است وبخوبی آقای گل به مرز کشورش با نخجوان اشاره کرده است)جاری نشده بود ناخرسندودلگیر شدم .اما بعد به خود گفتم که مقصر اونیست بلکه مقصر شیوه مدیریت سیاست خارجی درجمهوری اسلامیست که در طول سه دهه گذشته برغم موفقیتهائی که داشته ناکامیها کمی هم نداشته استواز آن جمله این است که درقفقز جنوبی تماشگریم ،قفقاز شمالی پیشکش !
آقای گل از اوباما ،مدودف ،پوتین و روسای جمهور آذربایجان وارمنستان به دفعات یاد میکند .جاری شدن نامهای روسای جمهور آذربایجان وارمنستان اززبان ایشان از این منظر که ایشان به باکو قصد سفر دارد و اینکه درمورد اراضی اشغالی آذربایجان توسط ارمنستان و مناسبات کشورش با ارمنستان سخن می گوید طبیعی وبدیهی است و خرده ای برآن نتوان گرفت .اما فراموش کردن ایران در همسایگی قفقاز وبه ظن من یک کشورقفقازی، از سوی وی که مدتی هم وزیر امورخارجه ترکیه بوده و رئیس جمهور کشور همسایه ما نیز می باشد حداقل آزردگی خاطر هر ایراندوستی را سبب می شود.
چنین رویکردی می تواند این اندیشه را به ذهن متبادر نماید که ترکیه صرفا در مواردیکه به نفع نقش منطقه ای وجهانی اوست نام ایران را بر زبان جاری می سازد وبا این کشور وارد همکاری میشود ،مانند موضوع هسته ای ونشست سه جانبه تهران با حضور برزیلیها.( البته بدون اشاره به نام ایران دریکی از عباراتش به نقش کشورهای منطقه اشاره نموده است اما این کافی نیست.)*
سیاست خارجی تهران در قفقاز منفعل و روزمرگی است و پیوند استراتزیک با این کشورها حاصل نشده است وغربیها براحتی اعلام می کنندکه ایران نباید در روند صلح مناقشه قره باغ مشارکت کند خودشان هم که بحران را حل نمی کنند .البته گاها برای نمایش دیپلماتیک هم دربرخی موارد از سوی مسئولین ایرانی مطالبی گفته می شود که درمرحله حرف می ماند وپی گیری نمیگردد. سایتهای اینترنتی مملو از جملات ووعده وعیدهای انجام نشده وزارت خارجه یا سایر نهادهای ذیربط است. بعنوان مثال بیش از سه ماه پیش وزیر خارجه دولت دهم ایران گفت نشست وزرای خارجه آذربایجان وارمنستان در تهران تشکیل خواهد شد اما خبری از این نشست نشد .!درهمان مقطع بنده مطلبی نوشتم وبه عدم تحقق این اجلاش اشاره نمودم.(ریا نشود)
با دقت در سخنان عبدالله گل به نظر می رسد وی دراین مصاحبه پیامهای هم به آذربایجان ،ارمنستان ،روسیه ،امریکا ودیگر اعضای گروه مینسک میدهد.نکته جالب اینکه او از روسیه وامریکا سخن می گوید وحتی از پوتین که همتایش نیست نیز حرف به میان می کشد ولی به کشور فرانسه بعنوان یکی از روسای گروه مینسک هم اشاره ای نمی کند .البته این اشاره نکردن مرا آزرده خاطر نمی کند چون فرانسه نه همسایه ایران است ونه من فرانسوی هستم.
به گروه مینسک می گوید تحرک ندارید واگر تکان نخورید اتفاقات دیگری می افتد .مخصوصا برگردن روسیه وآمریکا وروسای آنها می گذارد که تکان بخورند وکاری بکنند.
به آذربایجان می گوید نباید به زور واقدام نظامی متوسل شد (هرچندکه احتمال آن بسیارکم است )
به ارمنستان می گوید اگر می خواهی از محاصره رهائی یابی باید با ترکیه راه بیائی ،بقول معروف پیاده بشی با هم برویم.
نام ایران را نمی برد چونکه می بیند تهران سرگرم موضوع هسته ای وتنش با غرب است، به قفقاز وقره باغ چکار دارد؟می بیند فرصتی است که پیش آمده و ترکیه باید همه جوره فرصتها را شکار کند و بهره های لازم را ببرد.
درپایان به موضوع دیگری هم که در این مصاحبه برای من جالب بود می خواهم اشاره کنم (هرچند که شاید برای مخاطبین محترم جالب نباشد وحتی ازاینکه این مطلب را درج نموده ام عصبانی شوند) این است که عبدالله افندی چندبار از خود ونقش خود درگذشته وحال وآینده سخن می گوید وبعنوان دولتمرد مطلب قابل توجهی مطرح نمی کند.حال نمیدانم رجب طیب اردغان و اعضای حزب عدالت وتوسعه وسایر دولتمردان از اینگونه صحبت کردن رئیس جمهورشان دلگیر می شوند یانه ؟این دیگر به آنها مربوط میشود. منهم جسارت کردم اینجا مطرح نمودم اگر هم مصلحت ندانستید حذف نمائید.
دکتر افشار سلیمانی
تحلیلگر مسائل منطقه ای وبین المللی
24/5/89
*کلمات وعبارات داخل پرانتز از نگارنده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر